Chi phí chìm thường là lý do khiến nhà đầu tư chần chừ, tiếp tục giữ những khoản đầu tư lỗ. Liệu bạn có đang mắc kẹt trong bẫy mà không nhận ra? Bài viết này TintucFX sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, nguyên nhân khiến nhiều người “đu bám” sai lầm, và đặc biệt là các chiến lược tâm lý – tài chính để tránh tổn thất nặng nề trên thị trường chứng khoán.
Chi phí chìm là gì?
Chi phí chìm (Sunk Cost) là khoản tiền đã được chi trả trong quá khứ và không thể thu hồi lại, bất kể quyết định nào được đưa ra sau đó. Chính vì không thể thay đổi kết quả của chi phí này, nên nó thường không được xem xét khi đánh giá các lựa chọn đầu tư hiện tại hoặc trong tương lai.
Ví dụ: Bạn bỏ ra 3 triệu đồng để mua một chiếc váy trực tuyến. Tuy nhiên, khi nhận hàng, sản phẩm không giống như quảng cáo và không được đổi trả theo chính sách. Dù bạn quyết định sử dụng hay không, số tiền đó đã không thể lấy lại. Trong trường hợp này, khoản 3 triệu đồng chính là chi phí chìm.
Đặc điểm của chi phí chìm
Chi phí chìm có một số tính chất nổi bật như sau:
- Không ảnh hưởng đến các quyết định hiện tại hay tương lai.
- Đã phát sinh và không thể khôi phục.
- Có thể phát sinh từ những rủi ro không lường trước.
- Luôn tồn tại bất kể lựa chọn nào được đưa ra.
- Không thể kiểm soát hoặc thay đổi sau khi đã chi.
Xem thêm: Tê liệt phân tích: Cách vượt qua rào cản ra quyết định
Bẫy chi phí chìm là gì?
Dù nguyên tắc là không nên tính đến chi phí chìm trong quá trình ra quyết định, nhiều người vẫn bị ảnh hưởng bởi nó. Điều này khiến họ ngần ngại từ bỏ phương án cũ, dù biết rõ rằng thay đổi sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn. Hiện tượng tiếp tục đầu tư vào lựa chọn không còn hiệu quả chỉ vì đã đầu tư trước đó được gọi là “bẫy chi phí chìm”.
Chẳng hạn, một nhà đầu tư đã rót 50 triệu đồng vào cổ phiếu. Sau một thời gian, giá trị cổ phiếu giảm mạnh còn 15 triệu và không có tín hiệu phục hồi. Thay vì cắt lỗ để giữ lại phần vốn còn lại, nhà đầu tư vẫn tiếp tục nắm giữ vì tiếc số tiền và công sức đã bỏ ra. Cuối cùng, toàn bộ khoản đầu tư có thể trở nên vô giá trị.
Nguyên nhân dẫn đến bẫy chi phí chìm
Trong môi trường doanh nghiệp, nghiên cứu của giáo sư tài chính Michael Weisbach cho thấy, các CEO mới có xu hướng mạnh dạn cắt giảm hoặc rút lui khỏi các hoạt động không hiệu quả, trong khi những người điều hành lâu năm lại thường giữ nguyên, do chịu ảnh hưởng tâm lý từ các khoản đầu tư trước đây – chính là gánh nặng của chi phí chìm.
Trong lĩnh vực đầu tư, hiện tượng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân:
- Thói quen dựa trên quá khứ: Nhà đầu tư thường dựa vào những nỗ lực đã bỏ ra thay vì phân tích dữ liệu hiện tại. Sự tiếc nuối về thời gian và tiền bạc khiến họ tiếp tục gắn bó với phương án không còn hiệu quả, đây là biểu hiện của ngụy biện chi phí chìm.
- Tâm lý kỳ vọng và biện minh: Khi kết quả thực tế không đạt kỳ vọng ban đầu, nhà đầu tư có xu hướng duy trì dự án để hợp lý hóa quyết định trước đó, bất chấp thiệt hại đang gia tăng. Từ góc độ tâm lý học, đây là hành vi nhằm giải tỏa sự mâu thuẫn nhận thức và bảo vệ niềm tin vào lựa chọn cá nhân.
- Tư duy không từ bỏ: Nhiều người tin rằng sự kiên trì sẽ giúp xoay chuyển tình thế, bất chấp các dấu hiệu tiêu cực rõ ràng. Lối suy nghĩ này có thể khiến họ sa lầy vào các khoản đầu tư thất bại, thay vì chuyển hướng sang những cơ hội hiệu quả hơn.
Giải pháp hạn chế rơi vào bẫy chi phí chìm
Thiết lập ngưỡng cắt lỗ rõ ràng
Để tránh sa lầy vào các khoản đầu tư không hiệu quả, nhà đầu tư cần xây dựng chiến lược đầu tư chi tiết từ đầu, bao gồm việc xác định mức lợi nhuận kỳ vọng và ngưỡng thua lỗ có thể chấp nhận được. Việc chủ động xác lập ranh giới này sẽ giúp kiểm soát rủi ro, đồng thời đưa ra quyết định thoát lệnh đúng lúc nhằm hạn chế tối đa tổn thất khi thị trường biến động bất lợi.
Đánh giá chi phí cơ hội một cách thực tế
Không chỉ dừng lại ở các khoản chi phí tài chính cụ thể, nhà đầu tư cần cân nhắc đến chi phí cơ hội – tức là giá trị của những cơ hội tiềm năng bị đánh mất khi lựa chọn một phương án thay vì phương án khác. Việc nhận diện rõ chi phí cơ hội sẽ giúp đánh giá toàn diện hiệu quả đầu tư, đồng thời tránh được sai lầm khi bị chi phí chìm làm lu mờ quyết định.
Ví dụ: Một nhà đầu tư rót 100 triệu đồng vào một mã cổ phiếu, nhưng giá trị giảm dần chỉ còn 60 triệu và không có dấu hiệu phục hồi. Việc tiếp tục giữ lại khoản đầu tư này đồng nghĩa với việc bỏ lỡ nhiều cơ hội sinh lời khác. Trong trường hợp đó, chi phí cơ hội chính là lợi ích tiềm năng từ những lựa chọn thay thế mà nhà đầu tư đã không thực hiện.
Xem thêm: Phân tích kịch bản: Công cụ quản lý tài chính và đầu tư
Mở rộng các phương án lựa chọn thay thế
Khi đối mặt với một vấn đề đầu tư, thay vì giới hạn suy nghĩ vào câu hỏi “nên hay không nên”, nhà đầu tư nên chủ động xây dựng nhiều phương án khác nhau để so sánh và đánh giá. Việc có nhiều lựa chọn cụ thể giúp phân tán rủi ro và giảm thiểu sự thiên lệch trong nhận định, từ đó đưa ra quyết định khách quan và hợp lý hơn.
Dũng cảm nhìn nhận sai lầm
Trong lĩnh vực đầu tư, sai lầm là điều không thể tránh khỏi, ngay cả với những nhà đầu tư lão luyện nhất. Điều quan trọng là khả năng chấp nhận thực tế, rút ra bài học và điều chỉnh chiến lược kịp thời.
Một minh chứng điển hình là vào cuối năm 2012, Berkshire Hathaway – quỹ đầu tư do huyền thoại Warren Buffett sáng lập – nắm giữ 415 triệu cổ phiếu của hãng bán lẻ Tesco (Anh). Khi Tesco bị phát hiện gian lận doanh thu vào năm 2014, giá cổ phiếu lao dốc khiến quỹ này ghi nhận khoản lỗ 444 triệu USD. Trong thư gửi cổ đông năm đó, Buffett thẳng thắn thừa nhận ông đã chậm trễ trong việc thoái vốn hoàn toàn, dù đã sớm nghi ngờ về năng lực điều hành của doanh nghiệp.
Xem thêm các kiến thức Forex tại đây!
Lời kết
Chi phí chìm là một phần không thể tránh khỏi trong hành trình đầu tư, nhưng việc hiểu và kiểm soát được tâm lý liên quan đến nó sẽ giúp bạn tránh được nhiều quyết định sai lầm. Thay vì để cảm xúc lấn át lý trí, hãy dựa vào dữ liệu thực tế, thiết lập nguyên tắc đầu tư rõ ràng và sẵn sàng rút lui đúng lúc. Mỗi sai lầm là một bài học – quan trọng là bạn không để chúng lặp lại. Hãy đầu tư với sự tỉnh táo, không phải bằng sự tiếc nuối.
