Trong nỗ lực tìm hiểu các yếu tố quyết định tỷ giá hối đoái trên thị trường Forex, các nhà kinh tế và nhà giao dịch thường tham khảo các lý thuyết ngang giá. Bên cạnh Ngang bằng lãi suất bảo đảm (CIP) mà chúng ta có thể đã biết, còn có một lý thuyết quan trọng khác là Ngang bằng lãi suất không bảo đảm (Uncovered Interest Parity – UIP). Vậy ngang bằng lãi suất không bảo đảm là gì? Cùng Tin tức FX tìm hiểu nhé.
Ngang bằng lãi suất không bảo đảm (UIP) là gì?
Ngang bằng lãi suất không bảo đảm (UIP) là một lý thuyết kinh tế cho rằng chênh lệch lãi suất giữa hai quốc gia phải bằng với tỷ lệ thay đổi dự kiến (kỳ vọng) của tỷ giá hối đoái giao ngay giữa hai đồng tiền của họ trong cùng một khoảng thời gian.
- Cốt lõi: Nếu UIP đúng, lợi tức kỳ vọng từ việc đầu tư vào một đồng tiền (ví dụ: USD) phải bằng với lợi tức kỳ vọng từ việc đầu tư vào một đồng tiền khác (ví dụ: EUR) sau khi đã tính đến sự thay đổi dự kiến của tỷ giá giữa USD và EUR.
- “Không bảo đảm” (Uncovered): Điểm khác biệt then chốt so với CIP là nhà đầu tư theo lý thuyết UIP không sử dụng hợp đồng kỳ hạn (forward contract) để khóa tỷ giá trong tương lai. Họ chấp nhận rủi ro tỷ giá hối đoái vì tỷ giá giao ngay thực tế trong tương lai có thể khác với kỳ vọng của họ.
Xem thêm: Ngang bằng lãi suất bảo đảm là gì? Công thức tính CIP đơn giản
Cách tính UIP đơn giản
Lý thuyết UIP có thể được biểu diễn gần đúng bằng công thức sau:
E [%ΔS] ≈ id −if
Trong đó:
- E [%ΔS] (Expected Percentage Change in Spot Rate): Tỷ lệ phần trăm thay đổi kỳ vọng của tỷ giá hối đoái giao ngay (Số đơn vị tiền nội tệ trên một đơn vị tiền ngoại tệ).
- id (Domestic Interest Rate): Lãi suất danh nghĩa trong nước.
- if (Foreign Interest Rate): Lãi suất danh nghĩa nước ngoài.
Công thức đầy đủ hơn (xấp xỉ):
Luận điểm cốt lõi của UIP
Lý thuyết UIP dựa trên lập luận về kinh doanh chênh lệch giá (arbitrage) dựa trên kỳ vọng. Nếu lợi tức kỳ vọng khi đầu tư vào một đồng tiền (đã tính thay đổi tỷ giá kỳ vọng) cao hơn đồng tiền khác, các nhà đầu tư sẽ:
- Vay đồng tiền có lợi tức kỳ vọng thấp.
- Đổi sang đồng tiền có lợi tức kỳ vọng cao để đầu tư.
Luồng vốn này sẽ gây áp lực lên tỷ giá giao ngay hiện tại (St) hoặc làm thay đổi kỳ vọng về tỷ giá tương lai (E[St+1]) cho đến khi lợi tức kỳ vọng giữa hai đồng tiền trở nên cân bằng.
Tầm quan trọng của UIP trong Forex
Mặc dù Ngang bằng lãi suất không bảo đảm (Uncovered Interest Parity – UIP) thường xuyên thất bại trong việc dự báo chính xác biến động tỷ giá thực tế trên thị trường Forex, nó vẫn có tầm quan trọng nhất định đối với các nhà giao dịch và nhà phân tích vì những lý do sau:
- Cung cấp điểm tham chiếu lý thuyết: UIP đưa ra một mô hình cơ bản về mối quan hệ lý tưởng giữa chênh lệch lãi suất và kỳ vọng thay đổi tỷ giá. Ngay cả khi mô hình này sai lệch, nó vẫn đóng vai trò là một điểm khởi đầu, một “chuẩn mực” để so sánh với hành vi thực tế của thị trường. Việc tỷ giá không di chuyển theo dự đoán của UIP cho thấy có các yếu tố khác đang tác động (như phần bù rủi ro, dòng vốn, tâm lý thị trường).
- Nhấn mạnh vai trò của kỳ vọng thị trường: UIP đặt trọng tâm vào kỳ vọng () về tỷ giá tương lai. Điều này nhắc nhở các trader rằng tỷ giá hối đoái không chỉ phản ánh các yếu tố hiện tại (như lãi suất) mà còn cả những dự đoán và niềm tin của đám đông về tương lai. Hiểu được kỳ vọng của thị trường (dù đúng hay sai) là rất quan trọng trong Forex.
- Giải thích nền tảng (và rủi ro) của Carry Trade: Đây có lẽ là tầm quan trọng thực tế nhất. Sự thất bại của UIP chính là cơ sở cho sự tồn tại của chiến lược Carry Trade. Nếu UIP luôn đúng, việc vay đồng tiền lãi suất thấp để đầu tư vào đồng tiền lãi suất cao sẽ không mang lại lợi nhuận, vì phần lãi suất chênh lệch sẽ bị bù trừ hoàn toàn bởi sự giảm giá dự kiến của đồng tiền lãi suất cao. Do đó, hiểu UIP giúp trader hiểu:
- Tại sao Carry Trade có thể có lợi nhuận: Vì đồng tiền lãi suất cao thường không giảm giá nhiều như UIP dự đoán, hoặc thậm chí tăng giá.
- Rủi ro của Carry Trade: Rủi ro chính là UIP có thể bất ngờ trở nên đúng (đồng tiền lãi suất cao đột ngột giảm giá mạnh), gây thua lỗ lớn.
- Làm nổi bật tầm quan trọng của phần bù rủi ro: Việc UIP thường xuyên bị vi phạm cho thấy các nhà đầu tư không chỉ quan tâm đến lãi suất mà còn yêu cầu một phần bù rủi ro (risk premium) để nắm giữ những đồng tiền được cho là rủi ro hơn. Sự khác biệt giữa lợi tức thực tế và dự đoán của UIP phần lớn có thể được giải thích bằng phần bù rủi ro này. Hiểu được điều này giúp trader đánh giá sâu hơn về các yếu tố rủi ro ảnh hưởng đến giá trị tiền tệ.
Xem thêm: Unemployment Claims là gì? Ảnh hưởng đến Forex ra sao?
UIP và kỳ vọng tỷ giá trong Forex
Theo lý thuyết UIP:
- Đồng tiền có lãi suất cao hơn (id >if) được kỳ vọng sẽ giảm giá (E[%ΔS] dương – tức là cần nhiều đơn vị nội tệ hơn để mua ngoại tệ).
- Đồng tiền có lãi suất thấp hơn (id<if) được kỳ vọng sẽ tăng giá (E[%ΔS] âm).
Điều này có vẻ hợp lý về mặt lý thuyết: lãi suất cao hơn phải bù đắp cho sự giảm giá dự kiến của đồng tiền đó để thu hút nhà đầu tư.
Tuy nhiên, đây chính là điểm mà UIP thường xung đột với thực tế và liên quan đến chiến lược Carry Trade:
- Carry Trade: Là chiến lược vay tiền ở nơi có lãi suất thấp và đầu tư vào nơi có lãi suất cao. Carry Trade kiếm lời nếu đồng tiền có lãi suất cao không giảm giá nhiều như UIP dự đoán, thậm chí là tăng giá hoặc đi ngang.
- Sự tồn tại lợi nhuận của Carry Trade trong nhiều giai đoạn lịch sử cho thấy UIP thường không đúng trong ngắn và trung hạn. Các nhà giao dịch Carry Trade thực chất đang đặt cược chống lại dự đoán của UIP.
So sánh UIP và CIP
Tại sao UIP thường thất bại trong thực tế?
Có nhiều bằng chứng thực nghiệm cho thấy UIP là một trong những lý thuyết kinh tế vĩ mô bị vi phạm nhiều nhất. Nguyên nhân bao gồm:
Sự tồn tại của phần bù rủi ro (Risk Premium)
Đây được xem là lý do quan trọng nhất. UIP giả định rằng các nhà đầu tư là trung lập với rủi ro (risk-neutral), tức là họ chỉ quan tâm đến lợi tức kỳ vọng mà không cần bù đắp cho rủi ro. Tuy nhiên, trong thực tế, nhà đầu tư có e ngại rủi ro (risk-averse). Họ đòi hỏi một phần bù rủi ro để nắm giữ các tài sản bằng đồng tiền được coi là có độ rủi ro cao hơn. Rủi ro này có thể bao gồm:
- Rủi ro tỷ giá: Sự không chắc chắn về biến động tỷ giá trong tương lai.
- Rủi ro lạm phát: Lạm phát cao và không ổn định có thể ăn mòn giá trị thực của khoản đầu tư.
- Rủi ro tín dụng/quốc gia: Rủi ro chính phủ hoặc các tổ chức phát hành nợ không trả được nợ.
- Rủi ro chính trị: Bất ổn chính trị có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế và giá trị đồng tiền.
- Rủi ro thanh khoản: Khó khăn trong việc mua/bán tài sản nhanh chóng mà không ảnh hưởng nhiều đến giá.
Do đó, một đồng tiền có lãi suất cao có thể không nhất thiết phải giảm giá như UIP dự đoán, bởi vì mức lãi suất cao đó cần thiết để bù đắp cho những rủi ro mà nhà đầu tư phải gánh chịu khi nắm giữ nó. Ngược lại, đồng tiền lãi suất thấp (như JPY, CHF) đôi khi lại tăng giá trong các giai đoạn bất ổn (risk-off) vì chúng được coi là “nơi trú ẩn an toàn”, bất chấp lãi suất thấp.
Kỳ vọng của thị trường không chính xác hoặc sai lệch
UIP dựa trên kỳ vọng của thị trường về tỷ giá tương lai (E[St+1]). Tuy nhiên:
- Kỳ vọng có thể sai: Thị trường không phải lúc nào cũng dự đoán đúng. Các mô hình dự báo có thể sai lầm, thông tin có thể không hoàn hảo.
- Kỳ vọng có thể bị ảnh hưởng bởi tâm lý: Các yếu tố tâm lý đám đông, hành vi bầy đàn (herding behavior), sự quá tự tin hoặc sợ hãi có thể khiến kỳ vọng lệch khỏi các yếu tố cơ bản “hợp lý”.
Các yếu tố khác ảnh hưởng đến tỷ giá ngoài lãi suất
Tỷ giá hối đoái là một biến số phức tạp, bị tác động bởi nhiều yếu tố chứ không chỉ chênh lệch lãi suất và kỳ vọng:
- Dòng vốn không nhạy cảm với lãi suất ngắn hạn: Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), các thương vụ mua bán & sáp nhập (M&A), dòng kiều hối.
- Cán cân thương mại: Xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ tạo ra cung/cầu thực tế về ngoại tệ.
- Can thiệp của Ngân hàng Trung ương: Các NHTW có thể mua/bán ngoại tệ để tác động trực tiếp lên tỷ giá.
- Tin tức và sự kiện bất ngờ: Các sự kiện chính trị, thiên tai, khủng hoảng kinh tế có thể gây ra biến động lớn, đột ngột cho tỷ giá.
- Tâm lý rủi ro toàn cầu (Risk-on/Risk-off): Trong các giai đoạn thị trường e ngại rủi ro (risk-off), dòng vốn có xu hướng chảy vào các đồng tiền an toàn bất chấp lãi suất, làm chúng tăng giá và vi phạm UIP.
Ma sát thị trường và chi phí giao dịch
Mặc dù UIP không liên quan đến hedging như CIP, nhưng các chi phí giao dịch, thuế, và các quy định kiểm soát vốn vẫn có thể ngăn cản dòng vốn di chuyển hoàn toàn tự do để khai thác chênh lệch lợi tức kỳ vọng, khiến UIP khó được duy trì.
Do sự kết hợp của các yếu tố trên, đặc biệt là sự tồn tại của phần bù rủi ro, lý thuyết UIP đơn giản thường không phản ánh đúng diễn biến phức tạp của thị trường Forex trong thực tế. Đây là lý do tại sao các chiến lược như Carry Trade (đặt cược chống lại UIP) lại có thể tồn tại và có lợi nhuận trong nhiều thời kỳ.
Xem thêm: Kiến thức Forex
Kết luận
Ngang bằng lãi suất không bảo đảm (UIP) là một lý thuyết kinh tế quan trọng mô tả mối quan hệ dự kiến giữa chênh lệch lãi suất và sự thay đổi kỳ vọng của tỷ giá giao ngay. Nó cung cấp một khung logic để suy nghĩ về cách lãi suất có thể ảnh hưởng đến kỳ vọng thị trường. Tuy nhiên, đối với các nhà giao dịch Forex, điều quan trọng hơn là phải nhận thức được rằng UIP thường xuyên thất bại trong thực tế. Sự thất bại này chủ yếu là do sự tồn tại của phần bù rủi ro và các yếu tố phức tạp khác ảnh hưởng đến tỷ giá.
