Lãi suất cơ bản là thuật ngữ trọng yếu trong hệ thống tài chính – tiền tệ, không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động vay – gửi tại ngân hàng, mà còn tác động trực tiếp đến chiến lược đầu tư, giao dịch chứng khoán và thị trường ngoại hối. Vậy khái niệm này được xác định dựa trên những yếu tố nào, vì sao nó lại quan trọng trong việc xử lý tranh chấp tài chính và định hướng chính sách tiền tệ quốc gia? Cùng TintucFX tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Lãi suất cơ bản là gì?
Lãi suất cơ bản là mức lãi do Ngân hàng Nhà nước quy định, chỉ áp dụng đối với các giao dịch bằng đồng Việt Nam. Đây là cơ sở tham chiếu quan trọng để các tổ chức tín dụng xác định mức lãi suất cụ thể trong hoạt động cho vay và huy động vốn. Việc điều chỉnh lãi suất cơ bản hoàn toàn do Ngân hàng Nhà nước quyết định, nhằm đảm bảo phù hợp với định hướng điều hành chính sách tiền tệ.
Mặc dù đã được đề cập trong Luật Ngân hàng Nhà nước có hiệu lực từ ngày 01/10/1998, nhưng mãi đến ngày 02/08/2000, lãi suất cơ bản mới chính thức được công bố lần đầu theo Quyết định số 242/2000/QĐ-NHNN. Tại thời điểm đó, mức lãi suất này được ấn định là 0,75% mỗi tháng, tương đương 9%/năm.
Trong giai đoạn biến động mạnh của nền kinh tế, lãi suất cơ bản từng được nâng lên mức đỉnh 14%/năm vào tháng 6/2008. Hiện tại, theo Quyết định số 2868/QĐ-NHNN ban hành ngày 29/11/2010, mức lãi suất đang được duy trì ở mức 9%/năm.
Căn cứ nào để xác định lãi suất cơ bản?
Khi xác lập mức lãi suất cơ bản, Ngân hàng Nhà nước sẽ dựa vào một số yếu tố chủ chốt bao gồm:
- Diễn biến lãi suất trên thị trường liên ngân hàng;
- Mức lãi suất trong các nghiệp vụ thị trường mở do Ngân hàng Nhà nước triển khai;
- Lãi suất huy động vốn từ các tổ chức tín dụng;
- Biến động cung – cầu vốn trên thị trường tài chính;
- Tình hình kinh tế vĩ mô và triển vọng tăng trưởng trong nước.
Ý nghĩa của lãi suất cơ bản trong thị trường tài chính
Công cụ chuẩn hóa lãi suất trong hệ thống ngân hàng
Lãi suất cơ bản đóng vai trò nền tảng trong việc định hướng chính sách lãi suất của các tổ chức tín dụng. Theo quy định pháp luật hiện hành, các ngân hàng không được phép áp dụng mức lãi suất cho vay vượt quá 150% so với lãi suất do Ngân hàng Nhà nước công bố.
Quy định này nhằm hạn chế tình trạng cho vay với lãi suất quá cao, đồng thời kiểm soát rủi ro phát sinh từ tín dụng phi chính thức. Nhà đầu tư hoặc người vay có thể dựa vào mức lãi suất cơ bản để đánh giá tính hợp lý của khoản vay đang sử dụng, từ đó bảo vệ quyền lợi cá nhân theo khuôn khổ pháp luật.
Thước đo tham chiếu trong xử lý tranh chấp và định giá hợp đồng
Trong trường hợp phát sinh tranh chấp liên quan đến nghĩa vụ thanh toán, như việc chậm trả nợ, lãi suất cơ bản được dùng làm căn cứ xác định khoản bồi thường tương ứng với số tiền và thời gian chậm thanh toán, trừ khi các bên có thỏa thuận khác. Nguyên tắc này được áp dụng rộng rãi trong các giao dịch dân sự như vay mượn, mua bán và hợp đồng tài chính.
Pháp luật không công nhận phần lãi suất vượt giới hạn 150% mức cơ bản, và nếu đã thu vượt, phần chênh lệch sẽ được trừ trực tiếp vào khoản gốc còn lại. Điều này giúp bảo vệ người vay khỏi các hành vi lạm dụng về lãi suất.
Công cụ điều hành vĩ mô trong chính sách tiền tệ
Lãi suất cơ bản là một trong những đòn bẩy chính của ngân hàng trung ương trong việc điều tiết cung tiền, ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát. Khi lãi suất được điều chỉnh giảm, đây là tín hiệu rõ ràng của chính sách tiền tệ mở rộng, nhằm kích thích tiêu dùng, đầu tư và hỗ trợ tăng trưởng. Ngược lại, trong bối cảnh áp lực lạm phát gia tăng, việc nâng lãi suất sẽ giúp làm chậm dòng tiền và giữ ổn định giá cả.
Một ví dụ điển hình là vào tháng 11/2009, Ngân hàng Trung ương Anh hạ lãi suất cơ bản xuống mức thấp kỷ lục 1,5% – mức thấp nhất trong hơn ba thế kỷ – như một phần của chiến lược kích thích kinh tế sau khủng hoảng tài chính toàn cầu.
Tín hiệu định hướng cho các tổ chức tài chính
Các ngân hàng thương mại thường điều chỉnh lãi suất huy động và lãi suất cho vay dựa trên biến động của lãi suất cơ bản. Khi tăng, chi phí vốn cũng tăng theo, kéo theo lãi suất vay cao hơn – điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp và cá nhân. Ngược lại, mức lãi suất thấp hơn giúp mở rộng tín dụng, thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư.
Xem thêm: Trần lãi suất là gì? Tìm hiểu cách hoạt động và tác động
Tác động đến thị trường chứng khoán và Forex
Trong lĩnh vực Forex và chứng khoán, lãi suất cơ bản là một yếu tố mang tính chiến lược. Tỷ lệ này ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư toàn cầu, chi phí vay ký quỹ (margin), mức độ hấp dẫn của các tài sản tài chính. Khi lãi suất tăng, chi phí sử dụng đòn bẩy tài chính cao hơn, khiến nhà đầu tư cẩn trọng hơn trong việc duy trì vị thế mua, từ đó có thể làm giảm cầu đối với chứng khoán và đẩy giá xuống.
Ngược lại, khi lãi suất cơ bản được cắt giảm, chi phí vay giảm theo, làm gia tăng hoạt động mua ký quỹ và có thể tạo động lực cho thị trường chứng khoán khởi sắc. Trong thị trường Forex, các nhà giao dịch cũng theo sát biến động lãi suất để điều chỉnh chiến lược giao dịch với các cặp tiền, do chênh lệch lãi suất là yếu tố chính trong quyết định đầu tư theo hướng carry trade.
Xem thêm các kiến thức Forex tại đây!
Lời kết
Có thể thấy, lãi suất cơ bản không chỉ là một chỉ số kỹ thuật khô khan mà còn là “kim chỉ nam” trong các quyết sách tài chính lớn. Việc hiểu rõ cơ chế vận hành và ảnh hưởng của lãi suất cơ bản giúp nhà đầu tư, doanh nghiệp và cá nhân chủ động hơn trong các quyết định tài chính – từ vay vốn, gửi tiết kiệm cho đến lựa chọn danh mục đầu tư phù hợp với biến động kinh tế.
